Christophe Ventura: "Er zijn geen oorlogen in Latijns-Amerika, maar de afgelopen tien jaar is er wel sprake geweest van voortdurende radicalisering."

Het idee om de Noord-Zuid-as om te draaien, om de politieke wereld in al zijn dimensies te bekijken en om de wereldorde vanuit een ander perspectief te heroverwegen, zijn concepten en drijvende krachten die de carrière van de Franse essayist Christophe Ventura kenmerken. Hij is redactioneel coördinator voor Latijns-Amerika bij Le Monde Diplomatique en onderzoeksdirecteur bij het Instituut voor Internationale en Strategische Betrekkingen (IRIS). In een telefoongesprek legt hij uit hoe de nieuwe internationale orde vorm krijgt en welke plaats landen als het onze en landen in de regio innemen in deze nieuwe internationale orde of wanorde. Hij is de auteur van Geopolitics of Latin America (Éditions Eyrolles/IRIS, 2022) en medeauteur, samen met Didier Billion, van Dewesternization. Een nieuwe kijk op de wereldorde (Agone, 2023).

Ventura zal een presentatie geven op het internationale Night of Ideas -evenement, dat deze week plaatsvindt onder het thema "The Power to Act". Er zullen Argentijnse en Europese persoonlijkheden uit de sociale wetenschappen, politieke wetenschappen en de kunsten aanwezig zijn. Er zullen activiteiten zijn in het Colón Theater, Mar del Plata, Córdoba, Mendoza, Rosario, Santa Fe, Tandil en Tucumán. Georganiseerd door: Institut français d'Argentine - Franse ambassade, het netwerk van Alliances Françaises in Argentinië, de Stichting Medifé, het netwerk van Frans-Argentijnse centra en lokale overheden. Hij sprak telefonisch vanuit Parijs met Ñ over de reactionaire golf in de regio.

–Wat is jouw idee over het heroverwegen van de wereldorde, zoals verwoord in jouw boek Dewesternization, Rethinking the World Order , dat je samen met Didier Billion schreef?

–Het idee van de-westersing van de wereld heeft zijn kracht, maar ook zijn beperkingen. De kracht ervan ligt in het feit dat het ons iets vertelt over de wereldkaart. Namelijk dat we, afgezien van de conflicten die we momenteel meemaken en die de situatie hebben verergerd, in een tijd leven waarin sprake is van een evolutie in de geopolitiek, waarin de systematische rivaliteit tussen de Verenigde Staten en China het evenwicht tussen de landen van het Zuiden en die van het Noorden verandert.

–Ging alles in een stroomversnelling met Trump?

–In deze context is er sprake van breuk in de westerse alliantie nu Trump terugkeert. In het boek wordt het Westen gezien als een coalitie van strategische belangen van landen uit verschillende continenten, niet alleen Europa en Noord-Amerika, maar ook Japan, Zuid-Korea, Israël en enkele Latijns-Amerikaanse landen. Het gaat om zo'n 25 landen die zich identificeren met een gemeenschap van gemeenschappelijke strategische belangen, die uiteindelijk – indien nodig – beschermd wordt door de Verenigde Staten en haar militaire bondgenootschap, de NAVO. De nieuwe ontwikkeling is dat de kern van dit geopolitieke Westen faalt, omdat Trump het zelf wil beëindigen, opheffen of reorganiseren onder een nieuw contract waarin de Verenigde Staten totale vrijheid genieten zonder afhankelijk te zijn van bondgenootschappen.

–Maar hoe vindt “de-Westernisering” plaats in de context die u beschrijft?

–De de-Westersingbeweging gaat over het idee dat we ons in een overgangsfase bevinden naar een nieuwe wereldorde, die wordt gereorganiseerd door de veranderende machtsbalans tussen Washington en Beijing. Deze situatie moet alle actoren ertoe aanzetten te beseffen dat hun acties gevolgen zullen hebben voor deze dynamiek. Bovendien is het een uitnodiging om ook na te denken over interstatelijke internationale betrekkingen die losstaan ​​van de beperkingen van een van deze twee grootmachten van de 21e eeuw. Het is een uitnodiging, een reflectie op het idee hoe, vertrekkend van een gedachte, een strategie van niet-afstemming wordt uitgestippeld en vernieuwd, die niet van de 20e eeuw zou zijn, maar van de 21e eeuw. Hoe kunnen staten uiteindelijk de dynamiek van conflicten beperken door middel van meer multilaterale relaties, en waarom is multilateralisme de enige weg vooruit?

–En hoe staat het ondertussen met het politieke spel in Europa?

–In Europa ervaren we dezelfde dynamiek, maar in een andere context. Er is ook een golf van extreemrechtse bewegingen met een sterk anti-immigratiecomponent, met bewegingen uit Noord-Afrika en het Midden-Oosten, die zich zeer fel tegen moslims keren, omdat zij de oorzaak zijn van al hun sociaal-economische problemen... Deze problemen worden verklaard door de aanwezigheid van immigranten, die in alle landen ongeveer 10% van de bevolking uitmaken. Daarmee zou alles verklaard zijn, en juist dit punt verklaart het succes van extreemrechts in een context waarin traditionele conservatieve, linkse sociaaldemocratische partijen al decennialang hetzelfde neoliberale beleid voeren. In elk land zijn de publieke voorzieningen en het sociale stelsel, dat in ons continent behoorlijk goed was, verzwakt. En daar betaal je toch voor?

– Welke rol hebben politieke partijen bijvoorbeeld gespeeld?

–Alle partijen die de afgelopen 40 jaar in de Europese regeringen hebben deelgenomen, hebben de mensen, de samenlevingen en de Europese Unie verzwakt en schade toegebracht. De Europese opbouw wordt ook gezien als de drijvende kracht achter het neoliberalisme en al het mislukte beleid op ons continent. Dat verklaart de opkomst en de groei van die krachten in veel landen. Ze vertellen ons dat we het probleem moeten oplossen door het land te zuiveren van zijn politieke klasse. Ze zijn allemaal corrupt, ze zijn verantwoordelijk voor de ramp die we kennen en bovendien hebben ze door hun laksheid van 50 jaar de grenzen opengehouden voor alle immigranten uit Afrika en het Midden-Oosten. Ze leggen alles op deze manier uit.

–Hebben ze getransformeerd, hun trends veranderd?

–Traditionele partijen zijn verzwakt, verliezen stemmen en missen de verbeeldingskracht om zichzelf te vernieuwen in samenlevingen die in diepe crises verkeren. Bovendien zijn we momenteel getuige van de oorlog met Oekraïne. Ook hierbij geldt dat er een zeker verschil is tussen de inschattingen van regeringen en de eenheid die zich wil verenigen en die opnieuw wil beginnen met de grootschalige herbewapening van Europese landen tegen een vermeende Russische dreiging. Deze dreiging zou zo groot zijn dat er honderden miljarden euro's zouden moeten worden vrijgemaakt voor wapens, in plaats van te investeren in publieke diensten, sociaal beleid, werkloosheid, kortom alles. Uiteindelijk zou dit een nieuwe periode van bezuinigingen in alle Europese landen rechtvaardigen.

– Verlamt de angst voor oorlog u?

–Je moet in gedachten houden dat het verschil is dat de meeste mensen in de dorpen wilden dat de oorlog stopte. Daar ligt nu een nieuwe focus op, omdat mensen in Europa de prijs voor die oorlog hebben betaald in de vorm van stijgende inflatie en stijgende prijzen, vooral energieprijzen. Dat verklaart ook de opkomst van extreemrechts in Duitsland. Duitsland heeft een behoorlijke militaire inspanning geleverd en de prijs betaald voor de sancties tegen Rusland in de energiesector. Nu wordt het land door Trump aan de kant geschoven. Het is een nieuwe situatie voor Europa, dat zichzelf opnieuw wilde lanceren als een project voor de maatschappij en de beschaving, en de vooruitzichten voor het Europese politieke leven zijn zeer ingewikkeld. De Europese heersende klassen ervaren de breuk met Trump als een vorm van geweld die voor hen ondenkbaar is. Ze raken in paniek.

– Hoe ziet u het politieke landschap in Latijns-Amerika in deze tijd van, wederom, grote onrust? Hoe kunnen regeringen die zo divers zijn, zoals die van Milei en Bukele aan de ene kant en die van Lula, Boric en Petros aan de andere kant, naast elkaar bestaan?

–De politieke kaart van Latijns-Amerika vertoont enige paradox. In die zin hebben we het over een regio waar geen ernstige conflicten of oorlogen hebben plaatsgevonden, zoals we die bijvoorbeeld in Europa, met Oekraïne en Rusland, of in het Midden-Oosten of Afrika zien. Het is een regio met problemen die te maken hebben met georganiseerde misdaad en drugshandel, die op hun beurt weer zorgen voor politiek en sociaal geweld, etc. Het is een regio zonder oorlog, zonder klassieke conflicten, maar met een paradox: het is tegelijkertijd een regio die te maken heeft met een grote golf van politieke polarisatie. Het is een scenario van voortdurende radicalisering dat we in Amerika al bijna tien jaar meemaken. Mij ​​lijkt dat dit het gevolg is van verschillende zaken.

–De eerste is een kritieke sociaaleconomische situatie waarin Latijns-Amerikaanse landen, alle met verschillende omstandigheden, een langzame groeivoet, een toenemend armoedeniveau en nog steeds grote en ernstige sociale ongelijkheid ervaren. Dit alles werd nog verergerd door de gevolgen van de wereldwijde financiële crisis in 2008, die de regio in de jaren 2010 een zeer moeilijk decennium bezorgde. In het geval van Argentinië werd de situatie erger door de pandemie. Er was een daling in alle sociale indicatoren van armoede, informaliteit, voedselonzekerheid, etc. En dat vormt het kader van, laten we zeggen, politieke situaties. Wat is er gebeurd? Het gebeurde dat we in alle landen, zelfs in specifieke nationale situaties, hetzelfde aantroffen. De regeringen die aan de macht zijn, of ze nu rechts, links of centrumlinks zijn, hebben de problemen van de burgers niet opgelost. Hun problemen zijn vooral sociaal en economisch van aard. En uiteindelijk leidde dit tot politieke spanningen en crises. Na de economische crisis volgde een sociale crisis en daarna een politieke crisis, waarin partijen en leiders, bemiddelende organisaties zoals vakbonden en lokale instellingen werden afgewezen in heel nieuwe termen die moeilijk te begrijpen en analyseren zijn. Tegelijkertijd was er sprake van fragmentering van politieke velden, gevolgd door polarisatie, radicalisering van actoren en soms de toetreding van nieuwe politieke actoren van buiten het traditionele veld van de traditionele partijen. Bijvoorbeeld in Argentinië gebeurde het volgende met de komst van Milei: zij kwam van buiten het peronisme en ook van traditioneel rechts.

–Hoe profileert een buitenstaander zich?

–Van outsiders, leiders die van buiten de politiek komen, wordt niet veel gevraagd; Ze moeten er alleen voor zorgen dat ze zich niet aansluiten bij traditionele partijen die onbekwaam, ineffectief, corrupt, etc. zijn. En ten slotte hebben de onopgeloste sociale en politieke crises de traditionele partijen en regeringen die aan de macht zijn, verzwakt. Het lijkt mij dat de situatie in Latijns-Amerika heel specifiek is.

–Wat is er nog over van links, wat is er met de partijen gebeurd?

–De situatie is in elk geval anders. In sommige landen verzetten partijen zich mogelijk tegen de macht door nieuwe allianties te creëren om aan de macht te blijven, of door zich te verenigen tegen een nieuwe actor. Een voorbeeld is Brazilië met de overwinning van Lula in 2022. Hij won, maar binnen het kader van een zeer brede coalitie die varieerde van centrumrechts tot links, een democratisch front tegen Bolsonaro aan de uiterst rechtse kant. Hetzelfde gebeurde in Chili met Boric. In Colombia vond met de overwinning van Petro een vergelijkbaar proces plaats. Dit zijn paradoxale situaties binnen zeer heterogene coalities zonder meerderheden in het Congres en ze zijn daarom afhankelijk van voortdurende onderhandelingen, wat van invloed is op de mogelijkheid om hervormingen voor deze regeringen door te voeren. Andere linkse partijen die koste wat kost aan de macht blijven, zoals in Venezuela of Nicaragua... We moeten accepteren dat we in Latijns-Amerika te maken gaan krijgen met situaties die sterk variëren, met veel politieke scenario's die van de ene kant naar de andere kant verschuiven, en dat er een instabiliteit is die normaal is. Dat opent een hoop mogelijkheden, sommige misschien goed, maar misschien ook wat zorgwekkender. We zullen het de komende maanden zien.

–Een ander probleem dat door negatieve reacties weer opduikt, is klimaatverandering. Waarom ontkent extreemrechts dit? Waarom beschouwen ze het niet als hun eigen?

– Dat lijkt mij een onderwerp dat goed illustreert wat ik wilde zeggen over het feit dat mensen die extreemrechts stemmen, uitdrukken dat er geen hoop is op een ander systeem, een ander alternatief, en dat we de situatie moeten accepteren en de zaken zo goed mogelijk moeten oplossen, waarbij we een krachtig standpunt moeten innemen ten opzichte van de armen, immigranten, enz. Ik denk dat de klimaatkwestie in die negatieve opvatting valt. Waarom is extreemrechts eindelijk onderdeel geworden van een wereldwijde beweging die wij in de letterlijke zin van het woord als een reactionaire beweging beschouwen? Het is een beweging die ervan overtuigd is dat je om een ​​crisis het hoofd te bieden de maatschappij niet hoeft te veranderen, maar juist moet beveiligen en terug moet keren naar het verleden. Terug naar wat er eerder was, het Gouden Tijdperk voor Trump of het idee van de Argentijnse macht waarover meneer Milei ons vertelt, maar dan volledig gedecontextualiseerd. Tenslotte zijn het reactionaire stromingen, ook omdat ze iets van nihilisme uitstralen. Ik denk dat dat heel typerend is voor grote crises, voor grote veranderingen in de geschiedenis. Het gebeurde in de Middeleeuwen, rond het jaar 1000 in Europa, en ook tijdens de Renaissance. En ik denk dat dat deel uitmaakt van de apocalyptische en nihilistische visie die extreemrechts heeft.

Agenda: "Verslaggeving is een vechtsport." Wanneer: 16 mei om 22.00 uur Waar: in de Gouden Zaal van het Teatro Colón. Draai de Noord-Zuid-as om. Wanneer: 17 mei, om 17.00 uur Waar: in de Gouden Zaal.